NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI: KECHA VA BUGUN

Maʼlumki, konchilik sohasi Oʻzbekiston  sanoatining va mamlakatimiz iqtisodining yetakchi tarmogʻi sanaladi. Ushbu sohada nafaqat yurtimiz balki dunyo miqyosida yetakchi boʻlgan  Navoiy kon-metallurgiya kombinati faoliyati bunga misol.

Umuman olganda, bugungi Navoiy viloyati hududida, yaʼni Qizilqumda mazkur soha qadimdan rivoj topgani xususida tarixiy faktlar ham mavjud. Jumladan, Navbahor tumanida joylashgan Sarmishsoy petrogliflari hamda Uchtut hududidan topilgan tarixiy chaqmoqtosh konlari bunga misol. Konchilik sohasining azaldan bu maskanda rivoj topishining asosiy omili, yaʼni Qizilqum bagʻridagi boy resurslar bilan birga bu yerda yashagan kishilarning omilkorligini ham alohida taʼkidlash kerak. Ajdodlarimizning ana shu tarixiy merosi, yaʼni konchilik ilmi bugungi kunda ham ushbu soha rivojlanayotganida muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Bugungi kunda yurtimiz konchilik sohasi uchun malakali mutaxassis yetkazib berayotgan Oʻzbekiston oliy taʼlim tizimidagi yetakchi oliygohlardan biri Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti sanaladi. Ushbu universitet faoliyatining asosiy yoʻnalishlari sanoat, texnika-texnologiya, muhandislik sohalari uchun oliy maʼlumotli mutaxassislar va ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlashdir. 

Dastlab, universitet tarixi xususida aytib oʻtsak. 1963-yilda Navoiy shahrida Toshkent politexnika institutining kechki oʻquv maslahat punkti ochiladi va bu yerda besh nafar kishi faoliyat boshlaydi. 1966-yilda esa kechki oʻquv maslahat punkti Toshkent politexnika institutining umumtexnika fakultetiga aylantirilgan. Oʻzbekiston Mustaqlligidan soʻng, yaʼni 1995-yilga kelib ushbu filial Navoiy davlat konchilik instituti maqomiga erishdi. Albatta, bu oʻzgarishlar oʻz-oʻzidan boʻlgan emas. Buning har birida oʻsha davrda ish olib borgan pedagoglarning saʼy-harakati, mehnati bor. Oliygohning mana shu oʻtgan davrdagi faoliyatiga eʼtibor qaratadigan boʻlsak, Navoiy viloyati hududida yirik sanoat klasterlarining tashkil etilishi va rivojlanishi ularga mutaxassislar yetishtirib berayotgan oliygoh faoliyati bilan ham chambarchas bogʻliq ekanligini koʻrish mumkin.

Darhaqiqat, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 31-mart sanasida eʼlon qilingan “Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universitetini tashkil etish toʻgʻrisida”gi qarori asosida 2022-yildan eʼtiboran Navoiy davlat konchilik instituti universitet maqomida faoliyat yuritib kelmoqda. 2000-yillarda 2,5 ming atrofida, keyinchalik esa oʻrtacha 6 ming nafarga yaqin talaba tahsil olgan boʻlsa, ayni vaqtda ular soni 8,5 mingdan oshdi. Yaqin yillar ichida esa  universitetda 15 ming nafar yosh avlod taʼlim olishi rejalashtirilgan. Darhaqat, 5 kishi bilan tamal toshi qoʻyilgan oliygohda bugungi kunga kelib 500 nafardan ortiq ishchi-xodimlar, xususan 300 nafarga yaqin pedagog kadrlar faoliyat olib bormoqda.

Bugungi kunda universitetda 4 ta — Energo mexanika fakulteti, Konchilk fakulteti, Kimyo-metallurgiya fakulteti, Qishloq xoʻjaligi fakultetifaoliyat olib boradi. Oliygohda 9 ta mutaxassislik — Konchilik ishi,  Konchilik elektr mexanikasi, Metallurgiya, Mashinasozlik texnologiyasi, Avtomatlashtirish va boshqaruv, Elektr-energetikasi, Noyob va radioaktiv metallar rudalarini qazish va qayta ishlash, Kimyoviy texnologiya hamda Agronomiya kafedralari faoliyat olib boradi. Bundan tashqari, universitetda 6 ta nomutaxassislik — Umumiy fizika, Oʻzbek va chet tillar, Hayot faoliyati xavfsizligi, Oliy matematika va axborot texnologiyalari, Ijtimoiy-gumanitar fanlar, Iqtisod va menejment kabi kafedralar ham mavjud.

Jami hududi 19 gektardan ziyodni tashkil etgan oliygohning yangi binosida oʻquv jarayonlari 2017-yil boshlangan boʻlib, aytish mumkinki bu obyekt bugungi kunda sanoatlashgan Navoiy shahrining ramzlaridan biriga aylangan. Zamonaviy va shinam auditoriyalar, leksiya zallari, laboratoriya xonalari, kutubxonalar talabalar ixtiyorida.   Aytish mumkinki, universitet o‘quv binosining qariyb 60 foizi ayni vaqtda laboratoriyalardan iborat. 2018-yilda oliygohda 24 ta oʻquv hamda 3 ta ilmiy laboratoriya mavjud boʻlgan boʻlsa, bugunga kelib ular soni jami 43 taga yetkazildi va 2024-yilga borib esa bu koʻrsatkichni 63 taga yetkazish ustida ish olib borilayapti. 

Albatta, bu imkoniyatlar ilmiy-tadqiqotlarning kengayishiga bevosita ijobiy taʼsir oʻtkazadi. Jumladan, jami 250 nafarga yaqin professor-oʻqituvchilarning ilmiy himoya ishlari soni 2018-yilda 17 tani tashkil etgan boʻlsa, 2021-yilda bu koʻrsatkich 26 tani tashkil etdi va 2022-yil yakunigacha jami 40 nafardan ortiq universitet olimlarifan doktorlik va falsafa doktori  ilmiy unvonini olishi kutilmoqda.

Universitet olimlari tomonidan intellektal mulkka egalik masalasida esa 2018-yilda 3 ta patent olingan boʻlsa, oʻtgan yilning oʻzida bu koʻrsatkich 12 taga yetkazildi. Bu borada oʻsish dinamikasi kutilganidek jadal rivojlanib bormoqda. Bugunga qadar 11 ta yoʻnalish boʻyicha doktorantlar tayyorlangan oliygohda qoʻshimcha ravishda 12 ta ixtisoslik boʻycha yuqori malakali ilmiy xodimlar yetishtirish koʻzda tutilgan.

Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universitetida xalqaro ilmiy hamkorlik masalalariga ham alohida eʼtibor qaratiladi. Xususan, hozirda Buyuk Britaniyaning Lids universitetiva AQSHning Kolarado konchilik universiteti, Moskva shahridagi Milliy tadqiqotlar va texnologiyalar universiteti, Yaponiyaning Akita universiteti va boshqa nufuzli oliygohlar bilan hamkorlik loyihalari amalga oshirilmoqda.

Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universitetida axborot–kommunikatsion texnologiyalarni joriy etish, oliygohni “Raqamli universitet”ga aylantirish borasida ham qator saʼy-harakatlar amalga oshirilmoqda.

Bundan tashqari, asosiy eʼtibor professor-oʻqituvchilar va talabalar uchun axborot-kommunikatsion texnologiyalar boʻyicha yaratilgan shart-sharoitlar va elektron hujjat almashish, taʼlim jarayoniga raqamli texnologiyalar va zamonaviy usullarni joriy etishga qaratilgan. Xususan, universitetning “Raqamli taʼlim texnologiyalari markazi” tomonidan bu borada faol ish olib borilmoqda.  Universitetning barcha fakultetlari lokal tarmoq va internet tarmogʻi ulangan boʻlib, bugungi kunda ushbu tarmoqlardan professor-oʻqituvchi va talabalar foydalanib kelmoqdalar. Shuningdek, talabalar va oʻqituvchilar foydalanishlari uchun rektorat binosida, fakultetlarda va axborot resurs markazida “WI-FI” zonalar tashkil etilgan. Ayni vaqtda barcha fakultetlarda va rektorat binosida “SMART” xonalar ham tashkil etish borasida jadal ishlar olib borilayapti.

Universitetda talabalar bilimini baholash uchun kompyuterda test olishda test.ndki.uz platformasi ishlatilib kelinmoqda. Shu bilan birga, masofaviy taʼlimni yoʻlga qoʻyish boʻyicha bir qator ishlar amalga oshirilayapti. Bu borada 2020-yil 1-apreldan boshlab masofaviy taʼlim platformasi tizimi yaratilib, ishga tushirilgan.

Maʼlumki, “Raqamli universitet” loyihasi doirasida “Oliy taʼlim jarayonlarini boshqarish axborot tizimi” (HEMIS - Higher Education Management Information Systems) ishlab chiqilgan. 2020-yilning 3 choragidan boshlab ushbu tizim universitetda ishga tushirildi va bugungi kunda uni toʻliq ishga tushirish ishlari amalga oshirilmoqda.

Shu oʻrinda universitet Axborot-resurs markazi faoliyatiga ham alohida toʻxtalib oʻtsak. Markazda foydalanuvchilar uchun 6 ta oʻquv zali hamda 1 ta kitoblarni saqlash xonasi mavjud boʻlib, 5 ta boʻlim ish yuritib kelmoqda. Ushbu boʻlimlarda 23 nafar xodimlar faoliyat olib borayapti. Axborot-resurs markazining umumiy fondi 180 125 nomdagi elektron kitoblar hamda 90 135 dona bosma adabiyotlardan iborat. Fondning asosini darsliklar, oʻquv qoʻllanmalar va ilmiy adabiyotlar tashkil etadi. Bundan tashqari kutubxonada qariyb 15 mingta badiiy adabiyotlar ham mavjud. Hozirga qadar mavjud kitoblarning 95 foizi elektron shaklga oʻtkazilgan. Foydalanuvchilarga sifatli va tezkor xizmat koʻrsatish maqsadida Axborot-resurs markazi bazasida 180000 mingdan ortiq kitoblarning elektron nusxalari bor boʻlgan “Elektron kutubxona portali” hamda “Axborot kutubxona boshqaruv tizimi” dasturlari ishga tushirilgan. Dasturdan hozirda 6 ming nafarga yaqin professor-oʻqituvchilar va talabalar foydalanmoqda. Uning imkoniyatlari juda katta. Birinchidan foydalanuvchilarning vaqti tejaladi, masofadan turib Axborot-resurs markazidagi kitoblarni qidirish, buyurtma berish imkoniyati mavjud, foydalanish uchun beriladigan barcha kitoblar onlayn rasmiylashtiriladi, hatto kitoblarni oʻz vaqtida qaytarmagan foydalanuvchilarga tizimning oʻzi xabar beradi. Budan tashqari, ushbu yangi dastur foydalanuvchilarga fondga yangi kelgan kitoblar haqida xabar ham beradi, eng koʻp oʻqilgan kitoblar, eng koʻp soʻralgan adabiyotlar qaysi, eng faol foydalanuvchilar kimligi haqidagi statistik maʼlumotlar ham shakllanadi hamda kitoblarga oldindan buyurtma berish imkoniyati yaratilgan.

Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti tarkibida Talabalar turar joyi ham mavjud boʻlib,  600 oʻrinli mazkur obyekt zamon talablari darajasida toʻliq jihozlangan. Bu yerda talabalarning yashashi, oʻqishi va dam olishlariga alohida eʼtibor qaratilib, qavatlar va xonalarning barchasi kerakli shart-sharoitlar bilan taʼminlangan. Talabalar turar joyida ikkita sport (voleybol va basketbol) maydonchasi, shuningdek kompyuter xonasi, sanʼat va musiqa xonasi, shaxmat-shashka va stol tennisi xonalari mavjud.

Bu yerda yoshlar uchun Axborot resurs markazi filiali ham faoliyat olib boradi. Ushbu kutubxonada toʻrt mingdan ortiq badiiy va mutaxassislikka oid adabiyotlar jamlangan. Talabalar turar joyida yashovchi talaba-qizlar uchun esa tikuvchilik-toʻquvchilik va pazandachilik toʻgaraklari faoliyat koʻrsatadi.

Universitet talabalar turar joyida talabalarga ijtimoiy psixologik muhitni yaratish maqsadida ularning darsdan boʻsh vatlarini behuda oʻtkazmasliklari, vaqtini maqsadli va unumli sarf etishlari maqsadida yoshlarning qobiliyat va qiziqishlari oʻrganilib, tyutorlar bilan birgalikda turli mavzularda maʼnaviy-maʼrifiy tadbirlar oʻtkazilib kelinadi. Bundan tashqari, Talabalar turar joyida Yoshlar Ittifoqi boshlangʻich tashkiloti va faollaridan iborat Talabalar Kengashi faoliyati ham yoʻlga qoʻyilgan.

“Avvalo olim boʻl! Loaqal taʼlim oluvchi yoki tinglovchi, ilmu ulamolarni sevuvchi boʻlgin, boshqasi boʻlma”, deyiladi hadisi sharifda. Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti faoliyati haqida ham gap ketganda ilmda yangilik yaratayotgan, ilmiy kashfiyot ustida ishlayotgan kishilar koʻz oʻngimizda gavdalanadi. Shu bois, oliygohda har hafta kamida  bitta ilmiy yangilikni kuzatish mumkin. Eng muhimi bunday tashabbuslar asosan yosh olimlar tomonidan amalga oshirilayotgani diqqatga sazovor. Bu esa mamlakatda oliy taʼlim sohasiga,  olimlarga qaratilgan eʼtibor samarasi sanaladi.

Darhaqiqat, 2022-2026-yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekiston taraqqiyot strategiyasining asosiy yoʻnalishlaridan biri ham inson kapitaliga sarmoya kiritishdir. Bunda birinchi navbatda taʼlimni qoʻllab-quvvatlash, yosh avlodning ilmiy tafakkurini boyitishga muhim eʼtibor qaratilmoqda. Shu maʼnoda, Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universitetida olib borilayotgan barcha saʼy-harakatlar mamlakat miqyosida belgilab olingan dolzarb islohotlarning Navoiy viloyati misolida amalga oshirilayotgan amaliy ifodasi  boʻlayapti, deyish mumkin.

 

Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti Axborot xizmati